کښې مسلمانان تقريباً په هر ځائے کښې د تنزلئ ښکار دي. په دې ټولو حالاتو کښې اصلي بنيادي وجه دا ده چې نن مسلمانانو د خپلو اسلافو (د مخکښينو بزرګانِ دين، د الله پاک د نيکانو بندګانو) لاره پريښودې ده او غير قومونه ئې خپل آئيډل جوړ کړي دي خو ياد ساتئ! مسلمان اُمت د نورو ټولو قومونو نه مختلف دے:

اپنی مِلَّت پر قِیاس اَقْوامِ مغرب سے نہ کر   خاص ہے ترکیب میں قَوْمِ رَسُولِ ہاشمی

يعنې د مسلمان اُمت مزاج د نورو ټولو قومونو نه مختلف دے، مونږ که د دنيا کومه معاشره، کوم قوم هم، کوم ملک هم خپل آئيډل جوړ کړو، مونږ به هيڅکله هم ترقي اونکرے شو؟ ولې...!! ځکه چې د مسلمان اُمت د ترقئ لاره بَله ده، د نورو قومونو د ترقئ لاره بَله ده.

دا خبره ډيره اهمه، د پوهې او په ذهن کښې د اچولو ده چې زمونږه او د نورو قومونو لاره هم بدله ده او منزل مو هم بدل دے. کيدے شي چې د دنيا نورو قومونو ته د هغوئي په مستقبل کښې ترقي ميلاويږي خو د مسلمان اُمت ترقي په مستقبل کښې نه بلکه په ماضي [يعنې په تير وخت] کښې ده، هميشه ياد ساتئ! مونږ چې څومره د خپلې ماضي په لور ځو، مونږ ته به هغه همره ترقي ميلاويږي.

اوګورئ! په برصغير کښې مسلمانانو د غلامئ ژوند تيرولو، مسلمانان د ظلم په جرنده کښې دَل کيدل، پرله پسې د پستئ ښکار وو، ډاکټر اقبال د دې پستئ اسباب بيان کړل، هغه ليکي:

کس کی آنکھوں میں سمایا ہے شعارِ اَغْیار؟        ہو گئی کس کی نگہ طرزِ سلف سے بیزار؟

حیدری فقر ہے، نے دولتِ عثمانی ہے          تم کو اَسْلاف سے کیا نسبتِ روحانی ہے؟