معلوم ٿيو؛ تڪبر دِل تي مُهر لڳڻ جو سبب آهي۔ ان ڪري ضروري آهي ته ٻانهو تڪبّر کان هميشه بچندو رهي، عاجزي جو پيڪر بڻجي، حديثِ پاڪ ۾ آهي: مَنْ تَوَاضَعَ لله رَفَعَهُ اللهُ يعني جيڪو الله پاڪ جي لاءِ عاجزي ڪندو آهي، الله پاڪ ان کي بلندي عطا فرمائيندو آهي ۔^([1])

مٹا دے اپنی ہستی کو اگر کچھ مرتبہ چاہے  کہ دانہ خاک میں مل کر گلِ گلزار ہوتا ہے

اي عاشقانِ رسول! دِل جي سختي جي هي 4 بنيادي سبب آهن: (1): ڊگھيون اُمِّيدون (2): حَسَد (3): جلد بازي (4): ۽ تڪبّر۔ اسان کي انهن چئني کان بچڻو آهي * ڊگھيون اُمِّيدون نه رکڻ گھرجن بلڪه موت کي هميشه ياد رکڻو آهي، اهو ئي تَصَوُّر قائم رکو ته بَس موت اچڻ ئي وارو آهي * حَسَد جي باھ ۾ ناهي سڙڻو، جيڪو الله پاڪ عطا ڪيو، ان تي شڪر گذار رهڻو آهي ۽ هميشه ٻين جو ڀلو ئي چاهيڻو آهي، ڪڏهن ڪنهن جو بُرو ناهي سوچڻو * ڪڏهن به جلد بازي کان ڪم ناهي وٺڻو، هر ڪم غور وفِڪر سان، آرام سان، تحمل سان ڪرڻ جي عادَت بنائڻي آهي * ۽ تڪبّر کان ته ضرور به ضرور بچڻو آهي ڇوته شيطان جي هزارين سال جي عِبَادَت انهيء تڪبّر جي ڪري ضايع ٿي ۽ هو هميشه جي لاءِ نامراد ٿي رهجي ويو۔ هي 4 ڪم ڪنداسين ته اِنْ شَآءَ اللهُ الْڪَرِيْم! دِل جي اِصلاح ٿيندي، دِل اُجري ۽ صاف سٿري ٿي پوندي۔

دِل جي اِصلاح بابت ڪجھ وڌيڪ نسخا

دِل جي سختي جا ڪي مزيد سبب به آهن، مثلاً؛ حديث ۾ اچي ٿو ته گهڻو ڳالهائڻ ۽ گهڻي کلڻ سان دِل مُردَه ٿي ويندي آهي،  تنهنڪري  گهڻو ڳالهائڻ کان بچو، گهڻي کلڻ  کان  به بچو۔ وڏي اَفسَوس جهڙي ڳالھ آهي ته اسان جا آقا و مولا، مديني وارا مصطفيٰ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيۡهِ واٰلِهٖ وَسَلَّمَ فرمائن ٿا: گھڻو نه کلو، ڇوته گهڻو کلڻ دِل کي مُرده (يعني سخت) ڪندو آهي۔^([2]) پر اسان وٽ کلڻ کلائڻ کي فَن (Art)